یونسکو

در اول نوامبر سال ۱۹۴۵ درست هنگام پایان جنگ جهانی دوم کنفرانس بزرگی در لندن تشکیل شد. در این کنفرانس نمایندگان چهل کشور شرکت کردند. فرانسه و انگلستان به عنوان دو کشوری که بیشترین صدمات را از جنگ تحمل کرده بودند، پیشنهاد کردند سازمانی با هدف نهادینه ساختن فرهنگ صلح به معنای واقعی کلمه تأسیس شود. از نظر آنان سازمان جدید باید در راه «همبستگی فکری و اخلاقی بشریت» خدمت کند و مانع از وقوع جنگ جهانی دیگر شود.

در ۱۹ نوامبر ۱۹۴۵، ۳۷ تن از نمایندگان کشورها اساسنامة یونسکو را امضا کردند و بدین ترتیب سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد(یونسکو) با هدف پیشبرد صلح و رفاه همگانی در جهان از طریق «همکاری» میان ملتها تأسیس شد. از آنجا که صلح باید بر اساس همبستگی معنوی و فکری پی ریزی شود و از آنجا که «جنگ‌ها نخست در اذهان بشر آغاز می شود، دفاع از صلح نیز باید در ذهن انسان‌ها شکل گیرد» (همانگونه که در آغاز دیباچة یونسکو آمده است) ، رسالت یونسکو بیش از هر چیز اخلاقی است و با روح انسان سر و کار دارد. بنابراین یونسکو مأموریت یافته است که در مقام سازمانی برای «همکاری فکری» در سطح بین المللی خدمت کند.

یونسکو با ازدیاد و تقویت مناسبات آموزشی، علمی و فرهنگی دو هدف کاملاً پیوسته را تعقیب می کند:

۱٫ توسعه، که ورای تقاضای سادة پیشرفت مادی، باید به طیف گسترده ای از خواستهای انسان پاسخ گوید، بدون آنکه میراث نسلهای آینده را به خطر افکند.

۲٫ برقراری فرهنگ صلح، بر اساس آموزش مسؤولیت شهروندی و مشارکت کامل در فرایندهای دموکراتیک. برای اینکه صلح پایدار، صادقانه و مورد قبول همه برقرار شود، در دیباچة اساسنامة یونسکو آمده است کشورهای امضاء کنندة این اساسنامه «مصمم اند که دستیابی کامل و برابر به آموزش، پی جویی آزاد حقیقت عینی، تبادل آزاد اندیشه‌ها و دانسته‌ها را برای همگان تضمین کنند و روابط بین مردم خود را توسعه بخشند و افزایش دهند تا با درک متقابل و بهتر به شناختی دقیق‌تر و حقیقی تر از آداب و رسوم یکدیگر برسند.»

برای تحقق این هدف ، دولت های مربوط تصمیم به تأسیس «سازمان‌های آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) گرفتند تا با همکاری ملل جهان در زمینه‌های آموزشی، علمی و فرهنگی به تدریج به اهداف صلح بین المللی و رفاه عام بشری برسند و این خود از اهداف اولیة سازمان ملل متحد است که در منشور آن نیز آمده است.

کنفرانس سانفرانسیسکو که منجر به تشکیل سازمان ملل در سال ۱۹۴۵ شده از دولت انگلیس دعوت کرد کنفرانسی جهت تدوین اساسنامه بین المللی فرهنگ برگزار کند. این کنفرانس در نوامبر همان سال با شرکت ۴۳ کشور از جمله ایران ، در لندن برگزار شد. هدف اولیة کنفرانس سانفرانسیسکو و دولت آمریکا تأسیس سازمانی صرفاً آموزشی برای بازسازی مراکز آموزشی بود ولی شرکت کنندگان در کنفرانس لندن فرهنگ را نیز به عنوان بخشی از برنامة سازمان منظور کردند. وقوع بمباران هیروشیما و توجه همگان به نقش یافته‌های علمی در زندگی بشر به آنجا انجامید که حرف «S» نیز به نشانة کلمة «Sciences» علوم در عنوان سازمان گنجانده شود و «Uneco» به «Unesco» تبدیل شود.

۱ طی این کنفرانس وظایف سازمان درچندین بند تعیین شد که خلاصه آن عبارت است از:

۲تسهیل تبادل آزاد میان رهبران آموزشی، فرهنگی و علمی کشورها

۳مبادلة آزاد عقاید و اطلاعات میان مردم و متخصصین از طریق مدارس، دانشگاه‌ها و سایر مؤسسات آموزشی و پژوهشی

۴تدوین و توزیع برنامه‌های آموزشی و فرهنگی متناسب با نیازهای کشورها

به علاوه بر ضرورت حفظ جنبة غیر دولتی سازمان نیز تأکید شد.

نزدیک به پنجاه سال از تأسیس سازمان ملل و سازمان تربیتی، علمی و فرهنگی وابسته به آن «یونسکو» می گذرد. طی این سال ها تحولات بسیار مهمی در زندگی اجتماعی بشر رخ داده است. از جمله مبارزات استقلال طلبانه در سراسر دنیا و ظهور کشورهای مستقل در صحنه بین‌المللی است و گواه آن حضور بیش از ۱۷۰ کشور عضو در یونسکو در سال های اخیر است در حالی که در بدو تأسیس سازمان، این تعداد کمتر از پنجاه کشور بود.

حوزه‌های موضوعی( عرصه‌های فعالیت) یونسکو

یونسکو اهتمام خویش را به فعالیت در زمینه‌های آموزش، علوم‌طبیعی، علوم اجتماعی و انسانی، فرهنگ، ارتباطات و اطلاعات مصروف کرده است.

اهداف و برنامه ها (استراتژی)

هدف کلی

هدف برنامه های یونسکو که بر اساس سهیم کردن همة انسان ها در دانش پی‌ریزی شده پیشبرد فرهنگ، صلح خواهی، توسعة انسانی و توسعة پایدار می باشد.

رسالت سازمان

۱ـ توسعه و ارتقاء اصول و هنجارهای جهانی مبتنی بر ارزشهای مشترک به منظور مواجهة با چالشهای بوجود آمده و مهم در عرصة آموزش، علم، فرهنگ و ارتباطات و حمایت و تقویت «رفاه‌عمومی»

۲ـ ارتقاء و گسترش تکثر‌گرایی از طریق به رسمیت‌شناسی و صیانت از تنوع فرهنگی و ملاحظة حقوق‌انسانی

۳ـ ارتقاء سطح مشارکت و اقتدار در جامعة علمی از طریق دسترسی برابر، ظرفیت‌سازی و مشارکت در دانش

اهداف استراتژیک

آموزش:

ـ ارتقای آموزش به عنوان حق اساسی مطابق با اعلامیة جهانی حقوق بشر

ـ بهبود کیفیت آموزش از طریق متنوع‌سازی محتویات و متدها و ارتقای ارزشهای مشترک در سطح جهانی

ـ ارتقای سطح تجارب علمی، ابتکارات و اشاعه و مشارکت اطلاعات و اتخاذ بهترین تدابیر در راستای سیاست‌ گفتگوی علمی

علوم:

ـ ارتقاء اصول و هنجارهای اخلاقی برای هدایت توسعة علمی و تکنولوژی و استحالة اجتماعی

ـ بهبود امنیت انسانی از طریق مدیریت بهینه تحولات اجتماعی و محیطی

ـ تقویت و غنابخشی به ظرفیتهای علمی، فنی و انسانی در راستای مشارکت در جوامع علمی معاصر

فرهنگ:

ـ ارتقاء سطح ابزارهای استاندارد قانونی و اجرای آنها در حوزه فرهنگ

ـ صیانت از تنوع فرهنگی و تشویق گفتگو میان فرهنگها و تمدنها

ـ تقویت و غنابخشی ارتباط میان فرهنگ و توسعه از طریق ظرفیت و مشارکت در دانش

محورهای اصلی برنامه های یونسکو عبارتند از:

- آموزش و پرورش برای همه

- پیشبرد تحقیقات زیست محیطی از طریق برنامه های علمی جهان

- حفظ و تقویت میراث طبیعی جهان

- پیشبرد جریان آزاد اطلاعات، آزادی مطبوعات و توسعة رسانه‌ های کثرت گرا و در عین حال تقویت امکانات و ظرفیت های ارتباطی کشورهای در حال توسعه

مأموریت های یونسکو

اساسنامة یونسکو پنج مأموریت بزرگ برای سازمان تعیین کرده است.

پیشبرد ، انتقال و سهیم شدن در دانش: به طور کلی با تکیه بر فعالیت‌های پژوهشی ، تربیتی و آموزشی.

مطالعات دورنگرانه: آموزش ، علم ، فرهنگ و ارتباطات برای جهان فردا چه شکلهایی باید داشته باشند؟

فعالیت‌های یونسکو به آینده می نگرد. سازمان می کوشد به «پیش‌بینی و تحلیل» دگرگونی های مهمی بپردازد که جوامع با آن مواجه خواهند شد و سؤالاتی را دربارة آینده آموزش، علوم، فرهنگ و ارتباطات مطرح کند. مثلاً یونسکو چند سالی است تغییراتی را بررسی می کند که توسعه اینترنت در زمینه های شناخت و اطلاعات بوجود آورده است.

یونسکو باید با اولویت بخشی به «تحقیقات ، آموزش و مهارت آموزی» به محققان ، استادان و دانشجویان کلیه کشورها کمک کند تا بتواند به دانش و معرفت بیشتری دست یایند، آنها را به افراد بیشتری انتقال دهند و بکوشند هیچ کس را بی بهره نگذارند.

 کشورهای عضو

در سال ۱۹۴۵، ۳۷ کشور اساسنامه یونسکو را به امضاء رساندند. این اساسنامه بعداً در سال ۱۹۴۶ مورد امضاء بیست کشور دیگر قرار گرفت و بدین ترتیب این تعداد از اعضاء نخستین بنیانگذاران سازمان آموزشی، علمی، فرهنگی ملل متحد شدند. تا سال ۱۹۵۰ تعداد اعضا یونسکو به ۵۹ عضو رسید و در سال ۱۹۵۴ اتحاد جماهیر شوروی سابق به عنوان هفتادمین عضو به این سازمان پیوست.

بین سالهای ۱۹۶۰ و ۱۹۶۲ در پی فرایند استعمارزدایی ۲۴ کشور جدید التأسیس آفریقایی نیز به این سازمان پیوستند. اما در سال ۱۹۸۴ یونسکو یکی از اعضای مهم خود یعنی ایالات متحده را که بر مدیریت و سیاستهای سازمان انتقاد داشت و تصمیم به خروج از آن را گرفت را از دست داد. اندکی بعد انگلستان و سنگاپور نیز از سازمان کناره گیری کردند.

در اوایل سال ۱۹۹۰ فروپاشی بلوک شرق سبب ایجاد تحولات بیشتر شد. کرسی آلمان شرقی بر اثر اتحاد با آلمان حذف گردید. اندکی بعد فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق نیز سبب افزایش اعضا شد و ۱۲ عضو جدید بر اثر این فروپاشی به سازمان یونسکو پیوستند از جمله ارمنستان، آذربایجان، گرجستان، قزاقستان و قرقیزستان، اندکی بعد نوبت کشورهای یوگسلاوی سابق شد و کشورهایی نظیر بوسنی هرزگوین، اسلوونی و کروزنی به این سازمان ملحق شدند.

از زمان تأسیس سازمان یونسکو ۱۰ عضو در فواصل زمانی مشخص از سازمان کناره گرفتند. به عنوان مثال آفریقای جنوبی در سال ۱۹۵۶ این سازمان را ترک کرد و در سال ۱۹۹۴ بعد از حذف نژاد پرستی دوباره ملحق شد. تمامی این ده کشور به جز سنگاپور دوباره به یونسکو پیوستند. انگلستان یکبار دیگر در سال ۱۹۹۷ عضو یونسکو شد. در اکتبر ۲۰۰۳ با برگشت ایالات متحده به یونسکو ترکیب اعضای آن به ۱۹۰ کشور عضو رسید.

 سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (UNESCO) که به‌طور خلاصه یونسکو نامیده می‌شود، یکی از سازمان‌های تخصصی وابسته به سازمان ملل متحد است که درسال ۱۹۴۵ تشکیل شد. هدف این سازمان کمک به صلح و امنیت در جهان از راه همکاری بین‌المللی در زمینه‌های آموزشی و علمی و فرهنگی به منظور افزایش احترام به عدالت و قانون‌مداری و حقوق بشر، بر پایه منشور سازمان ملل متحد است.

۱۹۵ کشور عضو یونسکو هستند. مقر آن در پاریس پایتخت فرانسه است و دفترهایی در کشورهای مختلف دارد.

مناقشات و اصلاحات

یونسکو در برخی کشورها مانند ایالات متحده، بریتانیا و سنگاپور در راس مناقشات قرار داشته‌است. در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰، حمایت یونسکو از ایجاد «نظم نوین اطلاعات در جهان» و گزارش مک براید مبنی بر دموکرات کردن رسانه‌ها و ایجاد فضای مناسب برای دسترسی آسان به اطلاعات به شدت در این کشورها مورد انتقاد قرار گرفت و این کشورها این روند را تلاشی برای مقابله با آزادی مطبوعات دانستند. برخی کشورهای غربی یونسکو را پایگاه کمونیست و کشورهای جهان سوم برای حمله به جهان غرب می‌دانستند. در سال ۱۹۸۴، ایالات متحده در اعتراض به روند موجود از یونسکو استعفا داد و فعالیت‌هایش را به حالت تعلیق درآورد و بریتانیا و سنگاپور هم در سال‌های ۱۹۸۵ و ۱۹۸۶ به آمریکا ملحق شدند. با تغییر دولت بریتانیا در سال ۱۹۹۷ این کشور مجدداً به یونسکو پیوست و ایالات متحده هم در سال ۲۰۰۳ مجدداً به این سازمان ملحق شد. در طی این سالها، اصلاحات اساسی در این سازمان انجام شد.

برخی از این تغییرات عبارتند از: تعداد شعبات یونسکو به نصف کاهش پیدا کرد و در نتیجه تعداد مدیران کل نیز از ۲۰۰ نفر به ۱۰۰ نفر کاهش پیدا کرد. تعداد کارمندان این سازمان هم در سراسر جهان به حدود ۲۰۰۰ نفر رسید. در همین حین، برخی از ساختارهای مدیریتی موازی شامل ۳۵ پست مشاوره ارشد از چارت سازمان حذف شدند. از سال ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۳ تعداد دویست و نه سفر کارمندی صورت گرفت و کمبود بودجه ده میلیون دلاری این سازمان برطرف شد. با کاهش تعداد مدیران ارشد به نصف، هرم مدیریتی این سازمان که یکی از بلندترین هرم‌های سازمانی سازمان ملل محسوب می‌شد کوچکتر شد و «تورم» پست‌های سازمانی که در بالای هرم دیده می‌شد به پایین هرم منتقل شد. استخدام رقابتی، تشویق کارمندان بر اساس عملکرد آنها، آموزش مدیران مورد توجه قرار گرفت. سیستم‌های SAP و SISTER برای برنامه ریزی مدیریتی و مالی شفاف مبتنی بر نتایج حاصل مورد استفاده قرار گرفتند. در سال ۲۰۰۱، خدمات بررسی داخلی IOS شکل گرفت تا با توجه به نتایج حاصل از پروژه‌های قبلی راه برای اصللاح پروژه‌های جدید هموار شود. در واقع عملکرد اصلی IOS بیشتر حسابرسی است تا بررسی برنامه‌ها و این خدمات در حقیقت شامل حسابرسی دفاتر مختلف یونسکو و توجه به نحوه مدیریت برنامه‌ها می‌شود و به سودمند بودن یا نبودن پروژه‌های در دست اجرا توجهی ندارد. انسجام برنامه‌ها و ارتباط منطقی بین آنها یکی از چالش‌های یونسکو در دنیای امروزی است. یکی از دلایل اصلی بروز این چالش امکان مدیریت پروژه‌ها توسط دفاتر مختلف یونسکو (دفاتر و بخش‌های اصلی در مقر اصلی یونسکو در پاریس، دفاتر منطقه‌ای و خوشه‌ای یونسکو و موسسات بین‌المللی) که بین آنها ارتباط موثر و همکاری لازم وجود ندارد.

فعالیت‌های یونسکو

جوایز و مدال‌های یونسکو

یونسکو جوایز و مدال‌هایی را در زمینه‌های مختلف علمی و فرهنگی ارائه می‌کند که برخی از آنها عبارتند از:

مدیران کل یونسکو

1.     جولین هاکسلی، انگلستان، (۱۹۴۸-۱۹۴۶)

2.     تورس بودت، مکزیک، (۱۹۵۲-۱۹۴۸)

3.     جان ویلکینسون تیلور، ایالات متحده، (موقت ۱۹۵۳-۱۹۵۲)

4.     لوتر اوانس، ایالات متحده، ؛ (۱۹۵۸-۱۹۵۳)

5.     وتیورنیو ورونسه، ایتالیا (۱۹۶۱-۱۹۵۶)

6.     رنه ماهو، فرانسه، (۱۹۷۴-۱۹۶۱)؛ (موقت ۱۹۶۲)

7.     آمادو – ماهاتار ام بو، سنگال (۱۹۸۷-۱۹۷۴)

8.     فدریکو ماریو زاراگونوزا، اسپانیا (۱۹۹۹-۱۹۸۷)

9.     کوئیچرو ماتسورا، ژاپن (۱۹۹۹ - ۲۰۰۹)

10.                        ایرینا گئورگوییوا[۱]، بلغارستان (۲۰۰۹ - تا کنون)