مطالعات برنامه درسی، آموزش، روانشناسی

در همین راستا گروهی از محققین پافراتر نهاده و بر این باورند که برنامه ریزی درسی وابسته به تاریخ بوده و دوران آن به سر آمده و اساساً از گردونه علمی خارج و رشته جدید به نام برنامه درسی جایگزین شده است در این میان پی نار و تابمن در کتاب فهم برنامه درسی استعاره ای را برای رشته برنامه ریزی درسی تعریف کرده اند که در آن این رشته در زمان معینی،1918، متولد، و در زمان معینی نیز،1969، از دنیا رفته است.

بدین ترتیب، رشته برنامه درسی را – خواه با مبنا قرار دادن انتشار نخستین کتاب با عنوان برنامه درسی، و خواه با مبنا قرار دادن تأسیس اولین گروه دانشگاهی با این نام- باید رشته ای جوان در کشور به شمار آورده که اکنون در حال گذر از مراحل تکوین و تکامل خویش است. سال انتشار نخستین کتاب در این رشته 1356 است، و تأسیس این رشته در دانشگاه های کشور در سطح کارشناسی ارشد و دکتری به حدود 1368 بر می گردد. اطلاعات اجمالی از مجموع آثار انتشار یافته در این حوزه حکایت از آن دارد که فعالیت علمی جدی در این حوزه، عمداً متعلق به سال 1356 به بعد است .

در این مقاله که به هدف ارائه برخی مفاهیم از جمله برنامه ریزی، برنامه ریزی درسی و مراحل آن، برنامه ریزی آموزشی و مقایسه آن با برنامه ریزی درسی، برنامه، مسایل اساسی برنامه درسی[، تدریس و آموزش، برای ماده درسی اصول و روش های برنامه ریزی درسی تهیه شده است

سير تحولات برنامه ريزي درسي

مقدمه :

برنامه درسي  به عنوان يكي از رشته هاي آموزش عالي به منظور؛ تحقق يادگيري مؤثر ، سازماندهي برنامه درسي با عمق بيشتر و ... شكل گرفت) ( حسن ملكي 1388)

در كشورهاي جهان سوم اولين مسأله اي كه به عنوان پيشرفت مورد توجه قرار گرفت چيزي نبود غير از آموزش و پرورش. چرا كه داراي دو مزيت ( اجتماعي و اقتصادي ) بود بنابراين اين آموزش و پرورش نيازمند يك برنامه ريزي بود.

برنامه ريزي بعني چه ؟

برنامه ريزي به مفهوم ساده اش يعني ؛ نقشه كشيدن براي نيل به مقصد ، براي دستيابي به خواسته ها (فيوضات 87 ص 16)  . يكي از برنامه ريزيهاي رايج در سطح جهان، برنامه ريزي آموزش و پرورش      مي باشد كه متشكل از برنامه هايي است كه به صورت : (رويا هاي طلايي ، بي برنامه ، اصولي و عملي ) خود را بروز  مي دهد .

نكته مورد توجه در اينجا نگاهي اقتصادي بر آموزش و پرورش بود كه هدف نهايي آن تربيت نيروي ماهر و كار آزموده براي دنياي كار و اقتصاد بود.

و امروزه ما شاهد برنامه ريزي مبهمي هستيم كه مشكل مي توان ادعا كرد كه اين برنامه داراي رشد است .

كه از جمله مواردي كه مي توان اين ادعا را ثابت نمود مي توان به :

الف) نرخ بالاي بي سوادي( در مقطع ابتدايي و متوسطه ) .

ب) افزايش سريع جمعيت جوان به سالخورده .

ج) افزايش نرخ هزينه هاي آموزش و پرورش .

د) كمبود فضاي آموزشي مبني بر آمادگي پذيرش تمامي تمامي سنين آماده براي تحصيل از يك مقطع به مقطع بالاتر .

ه)  و در نهايت بالا بودن نرخ بيكاري و ( عدم كارايي خارجي نظام آموزش و پرورش).

برنامه درسي:

برنامه درسي ،اين واژه ريشه لاتين دارد و به معناي فاصله و راهي است كه هر شخص بايد آنرا طي كند تا به هدف و مقصود خود دست يابد( حسن ملكي 1384 ص 21 ) و در معناي ديگر (ميدان مسابقه يا ميداني براي دويدن است)( آيزنر 1994 ص 26-25)و اما در تفسير معني دوم بايد خاطر نشان كرد كه اين لفظ(ميدان مسابقه) جنبه تمثيلي و استعاري دارد و نشان دهنده دو ويژگي در برنامه درسي است .

الف) به مانند ميدان مسابقه ابتدا و انتهاي مشخص دارد .

ب) و به مانند ميدان مسابقه داراي موانع مي باشد و هر چه جلوتر مي رويم عبور از موانع دشوارتر خواهد شد. ( دكتر مهر محمدي 1388)

از جمله عناوين ديگر مي توان به (سند مكتوب و زير نظام يا قلمرو معرفتي يا بي شكل) نيز اشاره كرد.

تعاريف بسياري در اين زمينه توسط بزرگان ارائه شده كه در اينجا به چند مورد از آنها اشاره خواهد شد:

برخي از برنامه ريزان ؛ برنامه درسي را به صورت يك نظام در نظر مي گيرند كه شامل ( درونداد ؛گردش كار) و (برونداد ؛ بازخورد) مي باشد.

رونالد دال ، در تعريف برنامه درسي اعلام مي دارد  كه ؛ ( برنامه مدرسه از محتوا و جريانهاي رسمي و غير رسمي تشكيل شده كه يادگيرندگان تحت نظارت مدرسه " معلومات ، مهارتها ، شيوه هاي درك و فهم را كسب كرده و يا نظامهاي ارزشي خود را تغيير مي دهند ).

از طرفي ديگر اشاره بر برنامه درسي رسمي يا به عبارتي آنچه برنامه ريزان بايد تفكر، مطالعه و طراحي كنند را شامل مي شود . و برنامه درسي غير رسمي ( پنهان) كه شامل( تعاملات ، هنجارها ، و احساسات و نگرشها ) مي شود كه در بسياري از مواقع تأثير اين برنامه هاي پنهان بيشتر از برنامه هاي رسمي است .

هيلدا تابا از برنامه درسي با اين مضمون ياد مي كند ؛ ارائه منظم آموزش در مدت زمان معين، به گونه يك نظام منسجم با بخشهاي متعدد به منظور تدارك مطلوب ، تحقق و ارزشيابي آموزشي

آيزنر آنرا سلسله وقايع آموزشي طراحي شده به منظور تحقق نتايج آموزشي براي يك يا چند دانش آموز پيش بيني شده است.

برنامه ريزي درسي:

در زمينه برنامه درسي تعريف واحدي مورد توافق نيست و هر يك از صاحبنظران برنامه درسي با توجه به برداشت خود از ماهيت فراگير  و برنامه درسي تعريف ويژه اي از آن ارائه داده اند .

و اما رايج ترين تعريف در دست عبارتند از :

برنامه ريزي درسي ؛ سازماندهي فعاليتهاي ياد دهي و يادگيري در جهت تغييرات مطلوب در رفتار يادگيرنده و و در نهايت ، ارزشيابي از ميزان تحقق اين تغييرات است. ( علينقلي اسراري ،1368)

عده اي هم آنرا فرآيندي نظامدار مي دانند كه به صورت گام به گام شكل مي گيرد از نياز سنجي آغاز با تعيين اهداف آموزشي ادامه و به سازماندهي محتواي آموزشي ختم مي شود .

( محمد برهان منش -1356 )

مفهوم برنامه درسي ( راهي كه بايد طي شود ) (يار محمديان – 1377)و با كاركردهاي تاريخي مدارس تناسب دارد.

چرا كه مدارس به لحاظ تاريخي مؤسساتي بودند كه در سطوح مختلف آموزش ، امتحانات بسيار سختي براي رفتن به كلاس بالاتر داشته و دارند .

در تعريف ديگر مي توان آنرا آميخته اي از نظر و عمل دانست و تنها در صورت تركيب نظر با عمل است كه مي توان در برنامه درسي توفيق لازم را به دست آورد ( ملكي 87 )