مطالعات برنامه درسی، آموزش، روانشناسی

کاپلان اظهار داشت:«روش تحلیل محتوا،معناشناسی آماری مباحث سیاسی است».
کارت رایت در کتاب خود آورده است که اصطلاحهای تحلیل محتواو رمزگذاری را به طور تبادل پذیری برای ارجاع به توصیف عینی،منتظم وکمی رفتارهای نمادی طرح می کند.
بارکوس معتقد است که تحلیل محتوا به معنی تحلیل علمی پیامهای ارتباطی است از نظر وی این روش کاملاً علمی است وبا وجود جامع بودن،از نظر ماهیت نیازمندتحلیلی دقیق ومنتظم است.
پیسلی براین است که تحلیل محتوا مرحله ای از جمع آوری اطلاعات است که در آن محتوای ارتباطات از طریق به کارگیری عینی ومنتظم قواعدمقوله بندی،به اطلاعاتی که می توانندخلاصه وباهم مقایسه شوند،تغییر شکل می یابد»(سالار زاده امیری،1373ص13).
«تحلیل محتوابه هر روش استنباطی اطلاق می گردد که به صورت منظم وعینی به منظور تعیین ویژگی های پیامها به کار برده می شود.در این روش،پیامها یا اطلاعات به صورت منظم کدگذاری و به نحوی طبقه بندی می شوندکه پژوهشگر بتواند آنهارا به صورت کمی تجزیه وتحلیل کند.این روش برای هر شکلی از ارتباطات انسانی- ازاشارات تاکتابهای درسی واز تخته اعلانات تاپیامهای تجارتی تلویزیونی- به کار برده می شود»(دلاور،1382ص275).
«برنارد برلسون که از پایه گذاران روش تحلیل محتوا به شیوه عینی وکمی است این روش یا تکنیک را به این صورت تعریف و توصیف می کند : « تکنیکی از پژوهش که در آن محتوای آشکار ارتباطات به منظور استنتاج به صورت عینی ومنظم وکمی توصیف می شود... به این ترتیب کوشش هایی که در راه علمی کردن تحلیل محتوای ارتباطات صورت می گیرد، منجر به تکوین و گسترش تکنیکی می شود که شاخص های عمده آن عبارتند از : عینیت،نظم،کمیت و توجه به محتوای آشکار»(ثناگوراد،1354ص5).
«تحلیل محتوا تکنیکی پژوهشی است برای استنباط تکرارپذیر ومعتبر از داده ها در مورد متن آنها،تحلیل محتوا به مثابه تکنیکی پژوهشی شامل شیوه های تخصصی در پردازش داده های عملی است.هدف تحلیل محتوا مانند همه تکنیکهای پژوهشی فراهم آوردن شناخت یا بینشی نو،تصویر واقعیت یا راهنمای عمل است،تحلیل محتوا جای مهمی در روش شناسی ابزارهای پژوهشی دارد: اولاً از ظرفیت پرداختن به ارتباطات نمادین نسبتاً بی ساخت برخوردار است و دوماً دارای ظرفیت تحلیل پدیده های مشاهده نشده با میانجیگری داده ها ی مرتبط با پدیده هاست.خواه از هر زبانی که برخوردار باشداز آنجا که اغلب فرآیندهای اجتماعی وانسانی بانمادها صورت می گیرد وسیعترین کاربرد تحلیل محتوا در علوم انسانی واجتماعی است»(کریپندورف،1378ص25).
«هدف غالب تحلیل محتواهایی که انجام می شوندپاسخ گویی به سوالهایی است که با مواد مورد تجزیه تحلیل ارتباط مستقیم دارند.در این تحلیل ها اطلاعات معینی طبقه بندی می گردند وبه جدولهای ساده ای تبدیل می شوند»(دلاور،1382ص276).

ب- انواع تحلیل محتوا
«دانش پژوهان انواع تحلیل محتوا وکاربرد آنها را مشخص وطبقه بندی کرده اند.یانیس(1965) این طبقه بندی را ارائه کرده است.
1. تحلیل محتوای عمل گرایانه : شیوه هایی که علائم را بر حسب علل یا آثار محتمل آنها طبقه بندی می کنند (مانند شمارش تعداد دفعات بیان چیزی که احتمالاً اثری برایجاد نگرش مثبت در شنونده معین دارد).
2. تحلیل محتوای معنایی : شیوه هایی که علائم را بر حسب معنایشان طبقه بندی می کنند :

الف- تحلیل عناوین: ارائه فراوانی اشاره به موضوعات خاص(اشخاص،اشیاءگروهها بامفاهیم).
ب – تحلیل خصوصیات: ارائه فراوانی خصوصیات معین مورد اشاره.
ج – تحلیل توصیف: ارائه فراوانی موضوعات خاصی که به شیوه خاصی توصیف شده اند.

3. تحلیل علائم :شیوه هایی که محتوا را بر حسب خصوصیات روانی مادی علائم طبقه بندی می کنند»(کریپندورف،1378ص42-41).
پ- خصوصیات وویژگیهای تجزیه و تحلیل محتوا:
«تجزیه وتحلیل محتوا یک روش علمی برای ارزشیابی وتشریح عینی ومنظم پیامهای آموزشی است.برای اینکه تجزیه وتحلیل محتوا ارزش علمی داشته باشد واز جهت گیریها وغرض ورزیهای شخصی برکنار بماند،باید از قواعد دقیق ومشخص پیروی کند وحداقل دارای چهار ویژگی زیر باشد:
1. عینی بودن:
خصلت عینی بودن تجزیه وتحلیل محتوا،مستلزم آن است که بررسیهای انجام شده آن قابل بازبینی وبازسازی باشد،یعنی هر تحلیلگری با بکارگیری همان روش تجزیه وتحلیل،بتواند همان نتایج را به دست آورد؛بنابراین لازم است معیارهای بررسی وارزیابی،آنچنان دقیق وصریح مشخص شود که دیگران نیز بتوانند بر اساس آنها،همان معیار گذاری را انجام دهند.
2. منظم بودن:
منظور از منظم بودن این است که تمام عناصر موجود در محتوا در تجزیه وتحلیل مورد توجه قرار گیردوبراساس واحدها ومقوله هایی که برای بررسی در نظر گرفته شده اند مورد تجزیه وتحلیل واقع شوند،بنابراین هدف ازمنظم بودن تجزیه وتحلیل آن است که از هرگونه انتخاب خود خواهانه که در آن تنها به عناصر قابل انطباق بانظریات تحلیلگر توجه شودجلوگیری می کند.

3. آشکار بودن:
در تجزیه وتحلیل محتوا، الزاماً باید به متن یا پیام آشکار توجه شود واز استنباطهای شخصی وپیش داوری های تحلیلگر درباره محتوا،مورد نظر قرار نگیرد یعنی آنچه که واقعاً در متن محتوا بیان شده است،تجزیه وتحلیل،واز بررسی وتحلیل حدسی خودداری شود؛البته باید توجه داشت که در این جا منظور این نیست که پژوهشگر ازهرگونه نتیجه گیری کلی درباره محتوا اجتناب ورزد.
4. مقداری بودن:
خصلت مقداری بودن،در واقع جانشین جنبه های ذهنی واستنباطی بررسی ها وتحلیل های نظری است که با مقیاس دقیق قابل ارزیابی نیستند،از لحاظ بررسی مقداری،هر متن ترکیبی از عناصر قابل تجزیه به شمار می رودکه می توان آنها را به واحدها ومقوله های خاص طبقه بندی وبا شیوه های خاص ارزیابی کرد.در تحلیل مقداری،تحلیلگر باید معلوم کند چه کلمات،مقیاس ونمادهایی بیش از همه در متن تکرار شده است»(شعبانی،1371ص202-201).

ت- مراحل تحلیل محتوا
سرمد،بازرگان وحجازی(1379)در کتاب روشهای تحقیق در علوم رفتاری ، مراحل مختلف تحلیل محتوا را به صورت زیر مورد اشاره قرار داده اند:
«برای تحلیل محتوا مراحل مختلفی طی می شود.از جمله این مراحل می توان سه مرحله عمده زیر را ذکر کرد:
1. مرحله قبل از تحلیل محتوا(آماده سازی وسازماندهی)
2. بررسی مواد
3. پردازش نتایج
1. مرحله آماده سازی وسازماندهی
این مرحله به شرح زیر است:
• انتخاب محتوای مرتبط با موضوع تحقیق
• بیان اهداف وسوالهای تحقیق
• بیان ملاکهایی که بر اساس آن تحلیل نهایی انجام خواهد شد.
 بهترآن است که سوال یا سوالهای تحقیق راv ابتدا مشخص کرده ومجموعه ای از اسناد وپیامها را که می توان با کمک آنها به این سوالها پاسخ داد جمع آوری کرد.
2. بررسی مواد(پیام)
پس از گرد آوری اسناد باید به بررسی آنها پرداخت.بررسی مواد یعنی کدگذاری آنها.عمل رمز گذاری شامل انتخابهای زیر است:
• انتخاب واحدها(واحد ثبت )
واحد بررسی بخش خاصی از محتوا است که مورد تحلیل قرار می گیرد.این واحد در برخی موارد شامل جملات،واژه ها وگاه موضوع می باشد.
• انتخاب سیستم شمارش
روش بررسی برخی واحدها؛ظاهر شدن برخی مفاهیم،تصاویر،زمان اختصاص داده شده برای انجام تکلیفی ویژه،وتکرار یک واژه وامثال آن است.
• انتخاب مقوله ها(مقوله بندی)
مقوله بندی کردن عبارت است از عمل طبقه بندی کردن عناصر تشکیل دهنده یک مجموعه به وسیله تمایز وبعد گروه بندی بر اساس شباهت وملاکهای از قبل تعریف شده.
3. پردازش داده ها
آخرین مرحله در تحلیل محتوا،پردازش داده های رمز گذاری شده است.این عمل را می توان به دو شیوه انجام داد : دستی و کامپیوتری.بر اساس نتایج آماری به دست آمده،محقق می تواند به بحث وتفسیر نتایج بپردازد».